De VVD van premier en lijsttrekker Mark Rutte is net als twee jaar geleden de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen. De VVD staat nadat ruim 92 procent van de stemmen is geteld op 41 zetels en laat daarmee de PvdA van Diederik Samsom 2 zetels achter zich. De inhaalrace van Samsom tijdens de campagne strandt op 39 zetels.
Rutte boekt daarmee een enorme winst van 10 zetels en brengt de VVD op het hoogste niveau ooit, 3 zetels meer dan het oude record van Frits Bolkestein (38 zetels) in 1998.
Rutte eiste de overwinning donderdagochtend rond 3 uur op, nadat hij door Samsom telefonisch was gefeliciteerd. “Wij zullen het vertrouwen niet beschamen”, hield Rutte zijn aanhangers voor. Hij wilde nog niet ingaan op een bijna onvermijdelijke samenwerking met de PvdA. Rutte zei de uitslag eerst goed te willen analyseren.
VVD en PvdA moeten samen
Het ironische van de uitslag is dat Rutte en Samsom, die zich in de laatste weken van de verkiezingsstrijd tegen elkaar hebben afgezet – ‘Geen experimenten’, zei Rutte, ‘het roer moet om’, aldus Samsom – tot elkaar zijn veroordeeld. Zo sterk zelfs dat ze met z’n tweeën een ruime meerderheid in de Tweede Kamer hebben.
Vraag is of er een ‘puur’ Paars kabinet komt van VVD en PvdA, of dat het CDA en D66 als oliemannetjes erbij worden gehaald om verschillen weg te masseren. Dit kan ook met een breed middenkabinet, waarbij zowel CDA als D66 gaan meeregeren. Geen van deze twee is echter strikt nodig.
Combinaties op Links (PvdA, SP, D66, GroenLinks) of Rechts (VVD, PVV, CDA) zijn niet mogelijk met deze verkiezingsuitslag. Ook de Kunduz-coalitie van VVD, CDA, D66, GroenLinks en de ChristenUnie haalt met 74 zetels geen meerderheid.
Hervormen of de ijskast?
Hamvraag is hoe VVD en PvdA de onderhandelingen over een coalitie in zullen gaan. De twee partijen denken anders over het tempo waarmee de
overheidsfinanciën op orde gebracht moeten worden, de manier waarop de hypotheekrenteaftrek aangepakt moet worden, hervormingen op de arbeidsmarkt en ingrepen in de zorg.
Grofweg liggen hierbij twee routes open: of de twee reuzen slikken beurtelings een punt van de ander, of ze zetten lastige dossiers in de ijskast.
Een uitruil van hervormingspunten zou kunnen zijn dat de radicalere aanpak van de PvdA inzake de beperking van de hypotheekrenteaftrek wordt geslikt door de VVD, als de PvdA akkoord gaat met fors snijden in de overheidsuitgaven, de zorg en versoepeling van het ontslagrecht.
Maar of dit gaat gebeuren, is uiterst onzeker. Juist doordat Rutte en Samsom hun onderlinge verschillen hebben benadrukt, zullen ze de eigen profilering niet zomaar willen opgeven.
Rutte kriijgt initiatief formatie
Donderdagmiddag komen de fractievoorzitters van de in de Kamer gekozen partijen voor het eerst bij Kamervoorzitter Gerdi Verbeet bijeen om de procedure te bespreken nu de Kamer de koningin buitenspel heeft gezet in het formatieproces. Hoe dan ook krijgt Rutte het initiatief in de formatie.
Waar VVD en PvdA de grote winnaars werden, zijn PVV, CDA en GroenLinks de grote verliezers. De PVV van Geert Wilders lijdt een onverwacht fors verlies van 9 zetels en komt terug met 15 in de Kamer. De SP stond deze zomer in de peilingen nog op 38, maar komt uiteindelijk uit op 15 zetels, hetzelfde als nu in de Kamer.
Het CDA werd bij de vorige verkiezingen gehalveerd en verliest nu 8 van de 21 zetels. De christendemocraten houden er 13 over, waar ze er in 2006 nog 41 zetels hadden. D66 stond maandenlang op forse winst in de peilingen, maar wordt ook het slachtoffer van de klassieke titanenstrijd tussen links en rechts. D66 houdt een winst over van 2 zetels en komt op 12.
GroenLinks-leider Jolande Sap lijdt het al verwachte, maar daarom niet minder dramatische verlies en houdt slechts 3 van de huidige 10 zetels over. De ChristenUnie blijft op 5 zetels. Nieuwkomer 50PLUS komt van niets ineens met 2 zetels in de Kamer. De SGP wint 1 zetel en komt op 3, de Partij voor de Dieren blijft op 2 zetels.
De opkomst blijft net onder de 74 procent. Dat is lager dan de 75,40 procent bij de verkiezingen van juni 2010.